Thực phẩm sạch và an toàn là mối quan tâm hàng đầu của người tiêu dùng hiện nay. Để bảo vệ sức khỏe cộng đồng khỏi nguy cơ thực phẩm bẩn, các cơ quan chuyên trách như Chi cục Vệ sinh An toàn Thực phẩm (VSATTP) đã được thành lập ở nhiều tỉnh thành. Vậy chi cục VSATTP là gì và có vai trò như thế nào trong việc kiểm soát chất lượng thực phẩm? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về đơn vị quản lý vệ sinh thực phẩm quan trọng này, từ chức năng nhiệm vụ cho đến lợi ích mà nó đem lại cho người tiêu dùng.
(Hình ảnh: Cán bộ Chi cục VSATTP kiểm tra điều kiện vệ sinh tại một cơ sở chế biến thực phẩm)
Nội dung chính
Chi cục Vệ sinh An toàn Thực phẩm là gì?
Chi cục Vệ sinh An toàn Thực phẩm là cơ quan nhà nước chuyên môn chịu trách nhiệm kiểm soát thực phẩm và đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm trên địa bàn tỉnh hoặc thành phố. Thông thường, chi cục VSATTP trực thuộc Sở Y tế địa phương, có chức năng tham mưu cho Ủy ban Nhân dân trong quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm. Chi cục có tư cách pháp nhân và nhân sự riêng, hoạt động dưới sự hướng dẫn về chuyên môn từ Cục An toàn Thực phẩm (Bộ Y tế) – cơ quan cấp quốc gia phụ trách lĩnh vực này.
Nói một cách dễ hiểu, chi cục VSATTP chính là tổ chức đảm bảo an toàn thực phẩm tại địa phương. Cơ quan này giám sát mọi khâu từ sản xuất, chế biến đến kinh doanh thực phẩm, nhằm ngăn chặn thực phẩm kém chất lượng hay mất vệ sinh đến tay người tiêu dùng. Ở TP.Hồ Chí Minh, vai trò quản lý ATTP còn được nâng lên cấp sở – Sở An Toàn Thực Phẩm TP.HCM – cho thấy tầm quan trọng đặc biệt của công tác này tại đô thị lớn. Dù tên gọi và mô hình tổ chức có thể khác nhau (chi cục thuộc Sở Y tế hay Sở ATTP độc lập), mục tiêu chung đều là bảo vệ sức khỏe người dân thông qua việc đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm trong đời sống hằng ngày.
Chức năng và nhiệm vụ của chi cục VSATTP
Chi cục Vệ sinh An toàn Thực phẩm thực hiện nhiều nhiệm vụ trọng tâm để giữ cho thực phẩm trên thị trường luôn an toàn. Dưới đây là một số vai trò chính của cơ quan kiểm soát thực phẩm này:
Kiểm tra, giám sát vệ sinh an toàn thực phẩm
Chi cục VSATTP chịu trách nhiệm thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm trên địa bàn. Điều này bao gồm từ nhà máy chế biến, chợ, siêu thị, cửa hàng thực phẩm cho đến quán ăn, nhà hàng, bếp ăn tập thể trong trường học, công ty. Thông qua việc giám sát thường xuyên, cơ quan sẽ kịp thời phát hiện các vi phạm về vệ sinh (như sử dụng nguyên liệu không rõ nguồn gốc, điều kiện chế biến không đảm bảo, thực phẩm quá hạn hoặc nhiễm bẩn…). Ví dụ, vào các dịp cao điểm như Tết Nguyên đán hoặc lễ hội, chi cục thường phối hợp lập đoàn kiểm tra liên ngành tăng cường thanh tra các cơ sở cung ứng thực phẩm phục vụ người dân. Nhờ hoạt động giám sát chặt chẽ này, nhiều nguy cơ mất an toàn đã được ngăn chặn trước khi gây hại cho cộng đồng.
Cấp giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện ATTP
Một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của chi cục VSATTP là thẩm định và cấp Giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm (thường gọi tắt là giấy chứng nhận ATTP). Đây là giấy phép bắt buộc đối với hầu hết cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm như: nhà hàng, khách sạn có phục vụ ăn uống, quán ăn, căng-tin trường học, bếp ăn tập thể, cơ sở nước uống đóng chai/đóng bình, sản xuất đá viên… Chi cục sẽ xem xét hồ sơ và trực tiếp kiểm tra cơ sở về cơ sở vật chất, quy trình chế biến, nguồn nguyên liệu, kiến thức và sức khỏe nhân viên… Nếu đạt yêu cầu theo quy định pháp luật, cơ sở sẽ được cấp giấy chứng nhận ATTP (có hiệu lực thường là 3 năm). Nhờ quy trình cấp phép nghiêm ngặt này, người tiêu dùng có thể an tâm hơn khi thấy cửa hàng hoặc quán ăn có chứng nhận vệ sinh an toàn thực phẩm do cơ quan chức năng cấp.
(Hình ảnh: Mẫu giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm được cấp cho một nhà hàng)
Thủ tục xin giấy phép ATTP đòi hỏi cơ sở kinh doanh phải tuân thủ đầy đủ các quy định về vệ sinh thực phẩm. Nhiều doanh nghiệp đã chủ động tìm hiểu và tự hoàn thiện hồ sơ, hoặc nhờ đến dịch vụ tư vấn chuyên nghiệp để quá trình cấp phép diễn ra thuận lợi hơn. Chẳng hạn, Công ty TNHH Tiêu Chuẩn Chất Lượng Việt Nam – đơn vị vận hành chuyên trang atvstp.org.vn – là một tổ chức uy tín thường hỗ trợ các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm chuẩn bị hồ sơ và làm việc với cơ quan nhà nước để xin giấy chứng nhận ATTP nhanh chóng, đúng quy định.
Xử lý vi phạm và phòng chống ngộ độc thực phẩm
Bên cạnh việc cấp phép, chi cục VSATTP còn có quyền hạn xử lý các vi phạm trong lĩnh vực vệ sinh an toàn thực phẩm. Khi phát hiện cơ sở vi phạm (ví dụ: sử dụng phụ gia cấm, kinh doanh thực phẩm bẩn, gian lận nguồn gốc xuất xứ, không có giấy chứng nhận ATTP…), chi cục sẽ lập biên bản và đề xuất hình thức xử phạt. Tùy mức độ vi phạm, cơ sở có thể bị phạt tiền, tạm đình chỉ kinh doanh hoặc thu hồi giấy phép. Danh tính các cơ sở vi phạm nghiêm trọng cũng thường được công bố rộng rãi để cảnh báo người dân.
Đặc biệt, khi xảy ra các vụ ngộ độc thực phẩm tập thể hoặc sản phẩm thực phẩm gây hại lưu hành trên thị trường, chi cục VSATTP phối hợp với các cơ quan liên quan để điều tra nguyên nhân và có biện pháp khẩn cấp. Họ sẽ lấy mẫu kiểm nghiệm, thu hồi các lô hàng không đạt chuẩn, đồng thời hướng dẫn người tiêu dùng cách xử lý nếu đã lỡ sử dụng sản phẩm không an toàn. Nhờ sự vào cuộc nhanh chóng của chi cục, nhiều vụ việc đã được kiểm soát, giảm thiểu ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.
Tuyên truyền và giáo dục về an toàn thực phẩm
Song song với công tác quản lý và xử phạt, chi cục VSATTP cũng rất chú trọng đến tuyên truyền, giáo dục nhằm nâng cao nhận thức về an toàn thực phẩm cho cả người sản xuất, kinh doanh và người tiêu dùng. Cơ quan thường tổ chức các lớp tập huấn kiến thức VSATTP cho chủ cơ sở và nhân viên tại các doanh nghiệp thực phẩm, nhà hàng, quán ăn. Những đợt cao điểm như “Tháng hành động vì an toàn thực phẩm” được triển khai hàng năm với nhiều hoạt động truyền thông, kiểm tra, tọa đàm để nhắc nhở toàn xã hội cùng chung tay vì thực phẩm an toàn.
Chi cục cũng phát hành tờ rơi, áp phích hướng dẫn nguyên tắc đảm bảo vệ sinh thực phẩm, cách lựa chọn thực phẩm sạch, bảo quản thực phẩm đúng cách… cho người dân. Khi có thông tin về sản phẩm nguy hiểm (ví dụ phát hiện thực phẩm chức năng chứa chất cấm, thực phẩm nhiễm độc tố), chi cục phối hợp thông báo trên các phương tiện truyền thông để người tiêu dùng biết và tránh sử dụng. Nhờ đẩy mạnh giáo dục và truyền thông, ý thức của cộng đồng về an toàn thực phẩm dần được nâng cao, góp phần ngăn ngừa vi phạm từ sớm.
Hệ thống các cơ quan đảm bảo an toàn thực phẩm tại Việt Nam
Công tác quản lý an toàn thực phẩm ở nước ta có sự tham gia của nhiều cơ quan từ trung ương đến địa phương. Trong đó, Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) là đầu mối quốc gia ban hành quy định, chính sách và hướng dẫn chuyên môn. Ở các tỉnh thành, tùy đặc thù quản lý mà mô hình có thể là chi cục trực thuộc Sở Y tế hoặc một đơn vị độc lập cấp sở.
Chẳng hạn, TP.HCM là địa phương tiên phong thành lập Sở An toàn Thực phẩm vào năm 2024 – đây là sở chuyên ngành đầu tiên về ATTP trong cả nước. Việc này xuất phát từ thành công của Ban Quản lý ATTP thí điểm trước đó, giúp TP.HCM thống nhất một đầu mối quản lý thực phẩm, thay vì phân tán giữa nhiều ngành. Bà Phạm Khánh Phong Lan – Giám đốc Sở ATTP TP.HCM – từng nhấn mạnh rằng với mô hình sở, công tác đảm bảo thực phẩm sạch, an toàn cho người dân sẽ được thực hiện quyết liệt và hiệu quả hơn, đáp ứng kỳ vọng ngày càng cao của cộng đồng về “chống thực phẩm bẩn, xây dựng thực phẩm sạch”. Sự ra đời của Sở ATTP cho thấy chính quyền đô thị lớn rất coi trọng việc bảo vệ sức khỏe người dân thông qua quản lý thực phẩm.
Trong khi đó, tại các địa phương khác, chi cục VSATTP trực thuộc Sở Y tế vẫn đóng vai trò nòng cốt. Bên cạnh ngành y tế, các cơ quan quản lý an toàn thực phẩm khác cũng cùng phối hợp theo lĩnh vực được phân công: Sở Nông nghiệp & PTNT quản lý an toàn thực phẩm trong sản xuất nông lâm thủy sản (từ trang trại, đồng ruộng), Sở Công Thương quản lý khâu lưu thông, phân phối thực phẩm công nghiệp (siêu thị, cửa hàng). Chi cục VSATTP giữ vai trò điều phối liên ngành ở địa phương, bảo đảm không có “khoảng trống” trong chuỗi quản lý từ sản xuất đến tiêu dùng. Nhờ mạng lưới phối hợp chặt chẽ này, những vấn đề như thực phẩm bẩn, hàng giả, thực phẩm không rõ nguồn gốc được phát hiện và xử lý tốt hơn. Người tiêu dùng cũng có thể tìm đến các đơn vị chuyên trách này để phản ánh, khiếu nại hoặc tìm hiểu thông tin về an toàn thực phẩm khi cần thiết.
Để hỗ trợ cả doanh nghiệp và người dân, hiện nay cũng có nhiều chuyên trang thông tin về ATTP. Đơn cử như trang atvstp.org.vn cung cấp cập nhật mới nhất về quy định, thủ tục cấp phép và kiến thức vệ sinh an toàn thực phẩm tại TP.HCM và các tỉnh thành. Những nguồn thông tin uy tín như vậy giúp doanh nghiệp hiểu rõ trách nhiệm tuân thủ tiêu chuẩn ATTP, đồng thời giúp người tiêu dùng trang bị kiến thức để tự bảo vệ mình.
Lợi ích cho người tiêu dùng và lời khuyên khi lựa chọn thực phẩm
Sự hiện diện và hoạt động tích cực của Chi cục Vệ sinh An toàn Thực phẩm mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho người tiêu dùng. Trước hết, nhờ có chi cục kiểm soát, các thực phẩm lưu thông trên thị trường buộc phải đáp ứng tiêu chuẩn vệ sinh nhất định. Người tiêu dùng có thể an tâm hơn khi mua sắm tại những cơ sở đã được cấp giấy chứng nhận ATTP – thường các cơ sở này sẽ treo giấy chứng nhận ở nơi trang trọng để khách dễ thấy. Điều này tạo niềm tin rằng quán ăn hoặc cửa hàng đã qua thẩm định về điều kiện an toàn.
Thêm vào đó, khi không may gặp phải vấn đề về thực phẩm (như ngộ độc khi ăn ngoài hàng, mua phải thực phẩm bẩn), người tiêu dùng có chỗ dựa để phản ánh và đòi quyền lợi. Bạn có thể báo ngay cho chi cục VSATTP hoặc cơ quan y tế địa phương khi phát hiện vi phạm an toàn thực phẩm. Thông tin phản ánh của người dân sẽ giúp cơ quan chức năng kịp thời vào cuộc kiểm tra, xử lý, ngăn chặn hậu quả lan rộng. Nhiều vụ việc cơ sở chế biến sử dụng nguyên liệu bẩn, hóa chất cấm đã bị phanh phui nhờ sự tố giác kịp thời của chính người tiêu dùng và báo chí, kết hợp với hành động quyết liệt từ chi cục VSATTP.
Để tự bảo vệ bản thân và gia đình, người tiêu dùng nên chủ động lựa chọn những sản phẩm và dịch vụ thực phẩm có nguồn gốc rõ ràng, đã qua kiểm định hoặc chứng nhận. Hãy ưu tiên mua thực phẩm ở các cửa hàng uy tín, có đăng ký kinh doanh và có chứng nhận ATTP nếu thuộc diện bắt buộc. Khi ăn uống tại nhà hàng, quán ăn, để ý xem cơ sở có tuân thủ vệ sinh không: khu bếp sạch sẽ, nhân viên mang găng tay, thực phẩm được bảo quản đúng cách… Những chi tiết đó phần nào phản ánh việc cơ sở có chấp hành các quy định của chi cục VSATTP hay không. Ngoài ra, người tiêu dùng cũng nên cập nhật kiến thức qua các kênh tin cậy: ví dụ theo dõi các khuyến cáo từ Cục An toàn Thực phẩm Bộ Y tế về sản phẩm không đảm bảo, hoặc đọc thông tin hướng dẫn chọn thực phẩm an toàn do chi cục VSATTP địa phương phổ biến trong các đợt truyền thông.
Chi cục Vệ sinh An toàn Thực phẩm và các cơ quan chức năng liên quan chính là “lá chắn” bảo vệ người tiêu dùng trước vấn nạn thực phẩm bẩn. Tuy nhiên, để bữa ăn hàng ngày thực sự an toàn, rất cần sự hợp tác từ phía doanh nghiệp làm ăn chân chính và sự tỉnh táo của mỗi người tiêu dùng khi lựa chọn thực phẩm. Việc hiểu rõ vai trò của chi cục VSATTP giúp chúng ta thêm tin tưởng và ủng hộ các hoạt động kiểm soát thực phẩm của nhà nước. Hãy cùng chung tay với các cơ quan quản lý, nói “không” với thực phẩm bẩn và xây dựng một môi trường tiêu dùng an toàn vì sức khỏe của chính chúng ta và cộng đồng.
